آسمانِ چهارم

بر اساس پاره ای از روایات، اسرافیل اولین فرشته ای بود که فرمان خداوند را اطاعت کرد و بر حضرت آدم علیه السلام سجده کرد. در روایتی غیرمشهور آمده است که در جریان مؤاخات فرشته با پیامبر  (صلی الله علیه و آله)‌ ؛

اسرافیل با حضرت آدم علیه السلام ،

میکائیل با حضرت ابراهیم علیه السلام ،

و جبرئیل با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله پیمان برادری بستند.

نظر علاّمه طباطبایی در آیات آفرینش آسمان‌ها بر آن است که از مجموع آیات مربوط به آفرینش آسمان‌ها در قرآن ، چهار مطلب درباره آسمان‌های هفت‌‌گانه به دست می‌آید:

سؤالات نکیر و منکر از مهمترین حوادث شب اول قبر است.این فرشتگان پس از فرشته‌ای به نام رومان وارد قبر می‌شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می‌گیرد و سؤالاتی از او می‌پرسند.

چنانچه فرد کافر یا گناهکار باشد آن دو فرشته با چهره‌هایی وحشتناک بر او ظاهر می‌شوند و او را عذاب می کنند و قبر پر از آتش خواهد شد در این صورت این دو فرشته «نَکیر و مُنکَر» خوانده می شوند.

اگر فرد با ایمانی باشد، با کمک و لطف اولیاء الهی می‌تواند پاسخ سؤالات را بدهد و آن دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به او بشارت بهشت و قبر او را با نعمتهای الهی گسترش می‌دهند. در این حالت این دو فرشته «بَشیر و مُبَشِّر» نام دارند.

پس از دفن مرده، اولین فرشته‌ای که در قبر بر او وارد می‌شود «ملک رومان» است. امام سجاد(ع) در دعای سوم صحیفه سجادیه بر این فرشته درود می‌فرستد.

کار این ملک، شمارش و جمع بندی اعمال فرد و تشکیل پرونده‌ای برای اوست که نامه عمل او به حساب می‌آید. این نامه که جنس و کیفیت آن برای ما ناشناخته است تا قیامت با او خواهد بود. در قیامت همین نامه را می‌گشایند و محاسبه او بر اساس همین پرونده است.

همین فرشته مطابق اعمال فرد، به فرشتگان بعدی سفارش به سخت‌گیری یا رفق و مدارا با میت می‌کند.

خانه ای است در آسمان چهارم، برابر کعبه و آن حجگاه فرشتگان بود.

از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند: یا رسول الله! به ما خبر بده که خداوند بیت المعمور را از چه آفریده است و صفت آن چیست؟

حضرت فرمودند: بیت المعمور، خانه ای است در آسمان چهارم و خدای منان آن را در قرآن بیان کرده است«و الطور*و کتابٍ مسطورٍ*فی رقٍ منشور*و البیت المعمور[۱]؛ سوگند به کوه طور، و کتابی که نوشته شده، در صفحه ای گسترده، و سوگند به بیت معمور»بزرگی بیت معمور به حدی است که پانصد سال راه است و چهار درب دارد.

از میکائیل با عنوان فرشته رزق یاد می شود. این ملک الهی در دوره های مختلف تاریخی به ویژه پس از اسلام، حضوری فعال و موثر داشته است. بررسی نسبت های این فرشته الهی با رزق، کسب و کار و نیز حضور او در عرصه های زمینی، از جمله وظایف این پژوهش است.

اولین نفر جبرئیل این فرشته ی مقرب درگاه ایزد است که با حضرت بیعت می کند.

جبرئیل(ع) نیز یکی از چهار ملک مقرب الهی است که خداوند او را بر دیگر ملائک برتری داد. این مطلب، از جمله روایت های مشهور و متواتر اسلامی به شمار می رود. در روایتی جبرئیل(ع) خودش و اسرافیل(ع) را مقرب ترین بندگان خداوند متعال می خواند.

در روایت ها، گاه از او با تعبیر «طاووس الملائکه» یاد شده که حاکی از برتری او در برابر دیگر ملائک از نظر جمال و زیبایی است. تعبیر «روح القدس» در آیه 102 سوره نحل و «روح الامین» در آیه 193 سوره شعرا به جبرئیل(ع) تاویل شده است. علامه طباطبایی(ع) در این باره می نویسد: «نزل به الروح الامین علی قلبک لتکون من المنذرین بلسان عربی مبین؛ مراد از “روح الامین” جبرئیل(ع) است که او را فرشته وحی می خوانند، به دلیل آیه: “من کان عدوا لجبرئیل فانه نزله علی قلبک باذن الله” و در جای دیگر او را “روح القدس” خوانده و فرموده: “قل نزله روح القدس من ربک بالحق” که ما در تفسیر دو سوره نحل و اسراء بحثی پیرامون معنای روح گذراندیم.

و جبرئیل(ع) را امین خواند تا دلالت کند بر اینکه او مورد اعتماد خدای تعالی و امین در رساندن رسالت او به پیامبر اوست، نه چیزی از پیام او را تغییر می دهد و نه جابه جا و تحریف می کند، نه به عمد و نه از روی سهو دچار فراموشی هم نمی گردد، همچنان که توصیف او در جای دیگر به روح القدس نیز به این معانی اشاره دارد؛ چون او را منزه از این گونه منقصت ها معرفی می کند.»

منبع

در حدیث نهم از باب 135 کتاب الدعا از اصول کافی است که چون اندوه به تو روی آورد در آخر سجود بگوی مکرر:

« یا جبرئیل یا محمد یا جبرئیل یا محمد…اکفیانی ما انا فیه فانکما کافیان و احفظانی باذن الله فانکما حافظان»

کفایت کنید شر آنچه من در آنم که کفایت کننده اید و حفظ کنید مرا باذن خدا که شما حفظ کننده اید.